อาคารอนุรักษ์บริเวณท่าช้างวังหลวง

ชื่อราชการ
อาคารอนุรักษ์บริเวณท่าช้างวังหลวง

ที่ตั้ง
บริเวณท่าช้างวังหลวง ริมถนนมหาราช แขวงพระบรมมหาราชวัง เขตพระนคร กรุงเทพมหานคร

อาณาเขต
     ทิศเหนือ จรด แฟลตทหารบก
     ทิศใต้ จรด ถนนหน้าพระลาน
     ทิศตะวันออก จรด ถนนมหาราช
     ทิศตะวันตก จรด แม่น้ำเจ้าพระยา

ประวัติ
บริเวณที่ตั้งของตึกแถวถนนมหาราชบริเวณท่าช้างวังหลวงนี้ เมื่อครั้งสมัยพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 3 นั้น ได้ทรงโปรดพระราชทานที่ดินบริเวณนี้แด่สุนทรภู่ (เมื่อครั้งดำรงตำแหน่ง ขุนสุนทรโวหาร) เพื่อปลูกเรือนอยู่อาศัย แต่ภายหลังที่สุนทรภู่ถูกปลดออกจากตำแหน่งขุนสุนทรโวหารแล้ว จึงได้เวนคืนที่อยู่อาศัยนั้นให้หลวง ครั้นถึงสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้สร้างตึกแถวขึ้นเมื่อ พ.ศ. 2452  ปัจจุบันตึกแถวนี้อยู่ในความดูแลของสำนักงานทรัพย์สินส่วนพระมหากษัตริย์ ซึ่งได้ให้เอกชนเช่าเพื่ออยู่อาศัยและประกอบการค้า

ลักษณะทางสถาปัตยกรรมที่สำคัญ
ตึกแถวบริเวณท่าช้างวังหลวงหันหน้าสู่ถนนมหาราช เริ่มตั้งแต่บริเวณท่าน้ำโค้งตามแนวถนนมหาราช ลักษณะอาคารเป็นตึกสูง 2 ชั้น หลังคาทรงปั้นหยา มุงกระเบื้องว่าว มีขอบสันหลังคาแบ่งแต่ละคูหา มีกระบังหน้าของอาคาร (pediment) เฉพาะช่วงมุมถนนมหาราช และคูหาสุดท้ายของแถว pediment เป็นปูนปั้นนูนต่ำลายดอกไม้คล้ายกับดอกบัวประดับด้านข้างทั้งสองข้างด้วยแจกันปูนปั้นคอสองประดับลายเฟือง เสามีสองแบบ แบบหนึ่งเป็นเสาอิงหรือเสาประดับอาคารลักษณะเป็นเสาเหลี่ยมมีรอยเซาะร่องแบ่งตามแนวขวางของต้นเสา อีกแบบหนึ่งเป็นเสากลมเรียบ ปลายเป็นลายก้นหอยแบบ ionic ซึ่งปรากฏตรงส่วน pediment ทั้งชั้นล่างและชั้นบนเป็นสาลอยตัว ผนังเซาะร่องตื้นตามแนวขวางของผนัง

หน้าต่างแต่ละคูหาจะเป็นบานแฝดอยู่ภายในกรอบโค้งปูนปั้น ซึ่งเลียนแบบการก่อสร้างด้วยหิน รับกับรูปทรงหน้าต่างซึ่งเป็นรูปโค้งครึ่งวงกลม ช่องลมหน้าต่างฉลุลาย ช่องแสงระหว่างหน้าต่างแฝดเป็นลายดอกไม้ภายในวงกลม ประตูชั้นล่างเป็นบานเฟี้ยมลูกฟักกระดานดุน ขอบบนของกรอบประตูโค้งเล็กน้อย ส่วนนี้จะใส่ลูกกรงเหล็กซี่สั้นๆเป็นระยะตลอดความกว้างของประตู ประตูชั้นบนมีเฉพาะช่วง pediment รูปทรงเดียวกับหน้าต่าง คือ เป็นโค้งครึ่งวงกลมประดับช่องแสงที่ส่วนโค้ง เหนือประตูช่วงนี้จะมีระเบียงตลอดคูหาชั้นบน ประดับลูกกรงปูนปั้น พื้นเดิมปูกระเบื้องลาย 

สภาพปัจจุบัน
ปัจจุบันตึกแถวท่าช้างได้รับการการบูรณะเรียบร้อยแล้ว เนื่องจากอาคารเดิมมีสภาพทรุดโทรมตามกาลเวลา สำนักงานทรัพย์สินส่วนพระมหากษัตริย์จึงดำเนินการปรับปรุงอาคารบนพื้นฐานแห่งการรักษา “คุณค่าของความหลากหลายทางวัฒนธรรมบนพื้นที่ประวัติศาสตร์” อย่างเหมาะสม เป็นไปตามหลักวิชาการและหลักการอนุรักษ์แบบสากล คงไว้ซึ่งคุณค่าทางสถาปัตยกรรมที่มีความสวยงาม โดดเด่นและเป็นเอกลักษณ์ ในขณะเดียวกัน ก็สามารถตอบสนองการใช้งานในยุคปัจจุบันได้อย่างสะดวก

สภาพตึกแถวท่าช้างก่อนการปรับปรุง 

บรรณานุกรม
กรมศิลปากร กองโบราณคดี. รายงานการสำรวจโบราณสถานในกรุงรัตนโกสินทร์ เล่มที่ 1. กรุงเทพฯ : บริษัทหิรัญพัฒน์จำกัด, 2535.
สำนักงานทรัพย์สินส่วนพระมหากษัตริย์. (2556). โครงการปรับปรุงฟื้นฟูอาคารอนุรักษ์บรริเวณรอบพระบรมมหาราชวัง. ค้นเมื่อ 3 พฤศจิกายน 2558, จากสำนักงานทรัพย์สิน               ส่วนพระมหากษัตริย์. เว็บไซด์ http://www.crownproperty.or.th/post/