ประตูกำแพงพระบรมมหาราชวังและป้อมปราการ
กำแพงล้อมรอบพระบรมมหาราชวัง มีประตูและป้อมปราการดังนี้
กำแพงด้านเหนือ
ประตูสุนทรทิศา อยู่มุมกำแพงพระราชวังด้านเหนือ
ประตูวิมานเทเวศน์ ซุ้มมณฑปยอดปรางค์ อยู่ท้ายหอรัษฎากรพิพัฒน์ ตรงเข้าไปเป็นถนนจรดกับประตูสุวรรณบริบาล ประตูพระราชฐานชั้นกลาง
ประตูวิเศษไชยศรี ซุ้มมณฑปยอดปรางค์ เข้าไปสู่ถนนจักรีจรัล ตรงกับประตูพิมานไชยศรีและพระที่นั่งจักรีมหาปราสาท
ป้อมขันธ์เขื่อนเพชร อยู่ถัดประตูวิเศษไชยศรีไปทางตะวันออก
ประตูมณีนพรัตน์ อยู่ถัดป้อมขันธ์เขื่อนเพชรไปทางตะวันออก ตรงกับประตูวัดพระศรีรัตนศาสดารามด้านเหนือ
ป้อมเผด็จดัษกร อยู่มุมกำแพงพระบรมมหาราชวังด้านเหนือ ต่อกับกำแพงด้านตะวันออก
ป้อมเผด็จดัษกร
ที่มา : จดหมายเหตุการอนุรักษ์กรุงรัตนโกสินทร์
กำแพงด้านตะวันออก
ประตูสวัสดิโสภา ซุ้มมณฑปยอดปรางค์ตรงกับประตูวัดพระศรีรัตนศาสดารามและปราสาทพระเทพบิดร
ป้อมสัญจรใจวิง อยู่ด้านขวาของพระที่นั่งไชยชุมพล
ป้อมสิงขรขันธ์ ถัดป้อมสัญจรใจวิงไปทางใต้
ป้อมฤทธิรุดโรมรัน ติดกับพระที่นั่งสุไธสวรรย์ด้านใต้
ประตูศักดิ์ไชยสิทธิ์ ซุ้มมณฑปยอดปรางค์ ต่อจากป้อมฤทธิรุดโรมรัน
ป้อมอนันตคีรี ถัดจากประตูศักดิ์ไชยสิทธิ์ไปทางใต้
ป้อมมณีปราการ เดิมเป็นปราการ 3 ชั้น อยู่ตรงมุมกำแพงด้านตะวันออกจรดด้านใต้ ปัจจุบันเหลือเพียง 2 ชั้น
ป้อมมณีปราการ
ที่มา : จดหมายเหตุการอนุรักษ์กรุงรัตนโกสินทร์
กำแพงพระบรมมหาราชวังด้านใต้นี้เป็นกำแพงที่สร้างขึ้นในรัชกาลที่ 2 เนื่องจากทรงขยายอาณาเขตพระราชฐานไปทางใต้ เขตพระบรมมหาราชวังแต่เดิมมีเพียงตั้งแต่ป้อมอนันตคีรีเป็นป้อมมุมกำแพงด้านตะวันออกเฉียงใต้ ตรงไปจรดกำแพงด้านตะวันตกที่ป้อมสัตบรรพต เมื่อขยายเขตพระราชฐานในสมัยรัชกาลที่ 2 ได้สร้างป้อมมณีปราการเป็นป้อมมุมตะวันออกเฉียงใต้ ต่อมาเมื่อมีการสร้างถนนมหาราชหลังกำแพงพระบรมมหาราชวังด้านตะวันตกจึงรื้อป้อมสัตบรรพตเสียส่วนใหญ่ กับรื้อป้อมมุมกำแพงสุดด้านเหนือ (ป้อมอินทรรังสรรค์)
กำแพงด้านตะวันตก
ป้อมโสฬสศิลา
ป้อมมหาโลหะ
ประตูอุดมสุดารักษ์ ตรงกับประตูยาตรากษัตรี ซึ่งเป็นประตูพระราชฐานชั้นใน
ประตูเทวาภิรมย์ ตรงกับประตูศรีสุนทร ซึ่งเป็นประตูเขตพระราชฐานชั้นกลาง ข้างพระที่นั่งดุสิตมหาปราสาท
ป้อมทัศนานิกร ถัดจากปะตูเทวาภิรมย์ไปทางเหนือ เกือบสุดกำแพงด้านนี้
บรรณานุกรม
กรมศิลปากร. กองจดหมายเหตุแห่งชาติ. จดหมายเหตุการอนุรักษ์กรุงรัตนโกสินทร์. กรุงเทพฯ : กรม, 2525.